از چیستی فرهنگ تا مهندسی فرهنگی
فرهنگ، ضد فرهنگ، تهاجم فرهنگی، مهندسی فرهنگی و ... واژه های پرتکراری هستند که در سال های اخیر از رسانه ها زیاد شنیده می شود. فصل مشترک این کلمات فرهنگ است؟ فرهنگ چیست؟ و چرا در بین واژگان مهم قرار می گیرد؟
تعریف فرهنگ
جامعه شناسان برای فرهنگ تعاریف متعددی ارائه کرده اند، این تعاریف بقدری زیاد است که مجال پرداختن و ارزیابی همه آنها نیست. اما می توان گفت فرهنگ شامل عقاید و آگاهی، ارزش ها ، هنجارها و آداب و رسوم و نمادهای یک ملت می شود که از طریق تعلیم و تعلم انتقال می یابد و صورت جمعی پیدا می کند و در صورتی که محدود به جمع خاصی باشد خرده فرهنگ نامیده می شود.
تلقی عموم از فرهنگ
برخی از افراد وقتی می خواهند برای فرهنگ مصداقی پیدا کنند و یا آن را تعریف کنند، فرهنگ در آداب و رسوم و نمادها خلاصه می شود و عقاید و باورها و هنجارها جزء فرهنگ قلمداد نمی شود.
اهمیت فرهنگ
فرهنگ روح یک جامعه قلمداد می شود و هویت یک جامعه به فرهنگ آن وابسته است. هر فرهنگی از سطوح و لایه های مختلفی برخوردار است که عمیق ترین سطوح آن، سطوحی است که عهده دار تبیین و تفسیر جهان و انسان و زندگی و مرگ است. این لایه های بنیادین فرهنگ پیامدهای خود را در سطوح بعدی فرهنگ یعنی ارزش ها، هنجارها، آداب و رسوم و نمادها به دنبال خواهد داشت.
تغییرات فرهنگی
همواره تغییرات فراوانی در جامعه در حال رخ می دهد، نسل ها در حال تغییرند و سبک زندگی تفاوت پیدا می کند و در درون هر نسل نیز تغییرات فراوانی رخ می دهد، سبک پوشش، نوع معماری، زبان و لهجه دگرگون می شود. آیا این تفاوت ها آسیب زاست و هویت فرهنگی را دچار بحران می کند؟ تا زمانی که تغییرات و تفاوتها مربوط به لایه های بنیادین فرهنگ نباشد، این تغییرات هر قدر هم وسیع باشد هویت فرهنگی را دچار آسیب نمی کند.
فرهنگ دینی و فرهنگ سکولار
فرهنگ دینی با مجموعه ای از مفاهیم محوری مانند توحید، تقوی، ایمان به غیب، حقیقت، عدالت، مرجعیت وحی، عقل، حیات اخروی شکل گرفته است. این مفاهیم لایه های بنیادین فرهنگ دینی را شکل می دهند. فرهنگ رقیب یعنی فرهنگ سکولار اگر بتواند مفاهیم کلیدی خود مانند رویکردهای ماتریالیستی، حس گرایانه، تقدم اراده انسانی بر حقیقت، و نفی مرجعیت وحی، مفاهیم و لایه های محوری خود را جایگزین مفاهیم بنیادین فرهنگ دینی کند، خواهد توانست سنگرهای اصلی فرهنگ دینی را به تصرف خود درآورد و نیازی به تغییر زبان و گویش و پوشش نخواهد داشت.
تمدن سازی و مهندسی فرهنگی
اگر مفاهیم بنیادین و لایه های عمیق فرهنگ دینی بتوانند از طریق کنش انسانی به عرصه ی جهان اجتماعی پا بگذارند، تمدن دینی متناسب با چنین فرهنگی ایجاد خواهد شد. تغییرات اساسی و مهمی که در عرصه یک فرهنگ در لایه های بنیادین رخ می دهد می تواند به حیات یا ممات یک فرهنگ منجر شود.
بنابراین با توجه به امور مذکور، فرهنگ نیاز به هدایت و کنترل به سمت مطلوب و تنظیم اجزاء و لایه های خود دارد و این امری است که نیاز به مهندسی فرهنگی را ضروری می انگارد. با رصد کردن تغییرات فرهنگ در لایه های مختلف آن و تزریق مفاهیم بنیادین فرهنگ در سطوح و اجزاء رویین آن شاهد ارتقاء بخشی فرهنگ در عرصه های ملی، عمومی و حرفه ای خواهیم بود.
سعید مقدم
