سعید مقدم

کنترل مستقیم هر یک از دو زوج بر رفتار طرف مقابل، بویژه رفتارهای جنسی خارج از چارچوب ازدواج، امری است که در بسیاری از فرهنگ های گذشته و حال به چشم می خورد، هر چند به دلیل عواملی مانند قدرت، این کنترل بیشتر از سوی مردان نسبت به زنان اعمال شده است.(بستان، 1391، ص35)    

در اندیشه ی امام سجاد (ع) کنترل رفتارهای جنسی یکی از حقوق همسران به شمار می آید و البته این حق در انحصار شوهر نیست. هرگاه یکى از دامادهاى امام سجّاد (علیه السّلام) داخل منزل وى مى‌گردید، امام سجّاد علیه السّلام خطاب به داماد خود مى‌فرمود: خوش آمدى، که تو هم تأمین کننده هزینه هاى خانواده خود و هم، نگه دارنده ناموس خود از شرّ هواهاى نفسانى و اجانب هستی. همچنین حضرت در رسالة حقوق به نقش کنترلی زن اشاره و از وی با عنوان «واقیه» به معنای نگهدار همسر یاد می‌کند. امام سجاد (ع): و امّا حقّ همسرت- که با پیوند زناشوئى زیردست تو شده- این است که بدانى خداى عزّ و جلّ او را مایه آرامش و راحتى، و همدم و نگهدار تو ساخته.(حرانى،‌ 1404، ص 262)در این نوشتار به برخی از عوامل کنترل همسران در اندیشه ی امام سجاد (ع) اشاره می کنیم :

1)  تقدس سنت ازدواج

قداست بخشی به خانواده نقش مستقیمی در کنترل رفتار جنسی همسران دارد، زیرا منجر به حصر روابط جنسی به درون این نهاد مقدس خواهد شد. ازدواج در اندیشه امام سجاد (ع) پیوندی مقدس و آسمانی به حساب می آید و صرفاً یک قرار داد اجتماعی نیست، لذا به کنترل و مراقبت بیشتری نیاز دارد: امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: هرکس برای رضا و خشنودی خداوند ازدواج نماید خداوند او را در قیامت مفتخر و سربلند می‌کند. (طبرسی، 1385 ق‏، ص166)

از جمله عواملى که در سوق یابى به ازدواج، دورى گزیدن از جایگزین های احتمالى، پذیرش راغبانه لوازم آن، ایجاد آمادگى‌ در جهت مقابله با عوارض و آسیب‌هاى احتمالى پیوند زناشویى و در نتیجه، حفظ و تثبیت خانواده، نقشى تعیین کننده ‌دارد، تلقى ارزشى از پیوند زناشویى و به تعبیرى، قداست داشتن آن است. این بدان سبب است که قداست و حرمت آمیزى یک پدیده، به طور طبیعى در تقویت موقعیت آن و متقابلاً تضعیف اراده‌هاى ناهمسو تاثیر شگرف دارد. فرایند عمومى دنیوى شدن یا تقدس‌زدایى در غرب نهاد خانواده را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داد. در نتیجه ی این فرایند، ازدواج رفته رفته قداست خود را از دست داد و به یک قرارداد مدنى صرف مبدل گردید.(بستان، 1385، ص172)

2) نقش عاطفی همسران

یکی دیگر از عواملی که در کاهش کجروی های اجتماعی بویژه تخلفات جنسی همسران دارد ارضای عاطفی و ایفای مطلوب نقش عاطفی از سوی همسران است. نقش عاطفی همسر به مجموعة وظایف و انتظاراتی الزامی یا ترجیحی اشاره داردکه برای فرد در بُعد ارضای نیازهای عاطفی همسرش، تعیین شده است. زن و مرد با توجه به تفاوت‌هایی که در آفرینش دارند، از طریق برآورده کردن نیازهای عاطفی یکدیگر و در کنار هم قرار گرفتن، احساس آرامش می‌کنند.(طباطبایی، 1374، ج16، ص 249) و در نتیجه، همسران در مواجهه با گرایش های جنسی خارج از چارچوب نهاد خانواده مصون می مانند    .

الف) نقش عاطفی زن

امام سجّاد (علیه السلام) در رسالة حقوق، بر نقش عاطفی و آرامش گری زن در قبال شوهر اشاره می‌کند: هر کس براى او (مؤمن) همسرى تزویج کند که موجب انس و آرامى دل او شود، خداوند در قبر کـسى را که به صـورت محبوب‏ترین بـستگان اوست با وى مأنوس مى‏سازد. (صدوق، 1406، ص81)

در قانون آفرینش مرد بدون آفرینش زن سکینت و آرامش ندارد و نیازمند انیس است. و البته گرایش های جنسی مرد در صورتی محدود به چارچوب خانواده خواهد ماندکه زن بتواند این آرامش گری را با ابزارهای لازم فراهم آورد    .

تکرار مفاهیم سکون و انس در کلام امام سجاد (ع) که بیانگر نقش عاطفی زن درون نهاد خانواده می باشد نشان از اهمیت و محوری بودن نقش عاطفی وی است و این امر به نوبه ی خود بیانگر وجود عواطف سرشار در سرشت زن است    .

ب)‌ نقش عاطفی شوهر

در اندیشة امام سجّاد (علیه السلام) گزاره‌هایی را می‌بینیم که از آنها لزوم توجه شوهران به ارضای نیازهای عاطفی همسرانشان استفاده می‌شود. ابراز عواطف کلامی (گفتار نیک فرد را نزد خانواده محبوب نماید)(صدوق،1362، ج1، ص317)، ابراز عواطف کلامی - رفتاری (و اما حق زن و همسر، آنست که احترامش کنى.)(طبرسی،1370، ص421) بیانگر لزوم ایفای نقش عاطفی مردان در زندگی زناشویی است    .

3) نقش جنسی همسران

نقش جنسی همسر به مجموعة وظایف و انتظارات الزامی یا ترجیحی اشاره دارد که برای هر فرد در بعد نیازهای جنسی مقرر شده است. غریزة جنسی کشش و جاذبه‌ای است که دو جنس مخالف را به هم نزدیک می‌کند و باعث تشکیل خانواده می‌شود. در نظام آفرینش با رفع نیاز جنسی، انسان می‌تواند به آرامش و سکون که به زوجین وعده داده شده است، دست یابند. این واقعیت وقتی تحقق می‌یابد که زن و شوهر هر با آگاهی کامل نسبت به نقش جنسی خود و با میل و رغبت و آمادگی‌های کامل به آن بپردازند.(رشیدپور، 1388،ص168) حصول هرگونه اختلال در ارضای این نیاز یعنی اختلال در نقش کنترلی همسران که پیامد آن افزایش ناهنجاری های جنسی و گسترش بی بند و باری خواهد بود   .

الف) ‌نقش جنسی زن

نقش جنسی زن در قبال شوهر که در منابع فقهی تحت عنوان حق تمکین بررسی می‌شود به این معناست که زن باید امکان بهره‌گیری جنسی را برای شوهرش بدون هیچ گونه محدودیتی فراهم کند. امام سجّاد (ع): تأمین نیازهای مرد و تمکین نسبت به خواسته‌های مرد یکی از حقوق مرد بر زن بیان شده است. بدون شک نیاز جنسی یکی از اساسی‌ترین نیازهای مرد محسوب می‌شود.(حرانى،‏ ص262)

ب) نقش جنسی شوهر

امام سجّاد (ع) یکی دیگر از نقش‌هایی مرد در خانواده را نقش جنسیتی می‌داند که ایفای مناسب این نقشة تأثیر بسزایی در کاهش انحرافات جنسی دارد. امام سجّاد (ع) می فرماید: زن حق دارد که آرامشش در برآوردن لذّتى که در انجامش ناگزیر است، فراهم شود.(همان)

این سخن حضرت بر توجه خاص به میل جنسی زن از سوی مرد اشاره دارد و آرامش‌گری زن را منوط به اشباع غریزة جنسی‌اش می‌داند. نقش جنسى زن و شوهر در کاهش کجروی‌هاى اجتماعى، به ویژه ناهنجاری جنسى، امرى است که به استدلال چندانى نیاز ندارد.

4) کنترل درونی

کنترل درونی یکی از راهکارهای دینی برای کنترل همسران در مواجهه با گرایش های جنسی خارج از چارچوب خانواده است. اسلام با یادآوری و تأکید مستمر آثار سوء دنیوی و اخروی روابط نامشروع، کوشید قبح و ناپاکی این اعمال را در باور افراد رسوخ دهد و تا حد زیادی در این جهت توفیق حاصل کرد.(بستان، 1391، ص 174)

امام سجاد (ع) در زمینه کنترل دورنی همسران می فرماید: و امّا حقّ عورتت، نگهدارى آن است از آنچه بر تو حلال نیست و کمک و تقویت آن نگهداشت، با چشم پوشى (از نامحرم) زیرا (چشم فروبستن) مددکارترین یاوران (در جلوگیرى از شهوت) است، و (با) بسیار یاد کردن از مرگ و تهدید نمودن خود از (عذاب) خداوند و ترساندن نفس از اوست، که عصمت و پاکدامنى و تأیید از خداست.(حرانى،‏ ص 258)

5) تقویت روحیه غیرت ورزی

غیرت ورزى جنسى از اخلاق جنسى است که بروز و رشد آن بیش از هر جاى دیگرى در محیط خانواده به چشم مى‌خورد. و غیرت از مقوله حسادت و صرفاً ناشى از گرایش مردان به تملک زنان نیست.(کلاین برگ، 1368، ص165)

در اندیشه ی امام سجاد (ع) غیرت‌ورزی دارای ارزش اخلاقی مثبت محسوب می‌شود. بکارگیری منطقی و حساب شدة نیروی غیرت‌ورزی، می‌تواند مانع رواج هرزگی و فساد شود. این احساس در مقابل تبرج و در معرض قرار دادن زنان برای نامحرم فعال می شود.(یوسفی، 1389، ص203) این عامل کارکردی دوگانه دارد، زیرا اهمیت حفظ ناموس و غیرت ورزی دربارة آن، علاوه بر کنترل زن، مردان را نیز از تعدّی به زنان دیگر باز می‌دارد

امام سجّاد (ع) فرمود: از شقاوت مرد آن است که زنى داشته باشد که از وى خوشش بیاید در عین حال آن زن به او خیانت کند.(حرانى،‏ ص 264) حضرت در این روایت مردی را که از خیانت همسر خود، آگاه و نسبت به آن رضایت دارد و نقش کنترلی خود (غیرت) را ایفاء نمی کند، شقی معرفی می کند؛ شقی فردی است که براساس غرایز به تنظیم رفتار خود و دیگران می پردازد در نتیجه چنین فردی به پدیده ی خیانت که با معیارهای عقلی و شرعی مذموم است، نگاه مثبت و خوشایند دارد.